Viktor .E Frankl luôn tin rằng con người được thúc đẩy bởi một thứ gọi là “khát vọng tìm ra ý nghĩa sống”. Ông cho rằng cuộc sống có thể có ý nghĩa ngay cả trong những hoàn cảnh khốn khổ nhất, và động lực sống đến từ việc khám phá ra ý nghĩa đó. Frankl viết:
“Có những nguồn lực có thể tước đoạt tất cả của con người, trừ một thứ: sự tự do cuối cùng của họ – tự do lựa chọn thái độ trước bất kỳ hoàn cảnh nào của cuộc đời.”
Viktor .E Frankl
Quan điểm này dựa trên những khổ đau mà ông từng trải qua và thái độ muốn tìm ra ý nghĩa sống trong những khổ đau ấy. Frankl tin rằng khi không còn cách nào để thay đổi hoàn cảnh, chúng ta buộc phải thay đổi chính mình.
Khái niệm
Thuật ngữ “logos” trong tiếng Hy Lạp nghĩa là “ý nghĩa”, và “liệu pháp ý nghĩa” (logotherapy) giúp bệnh nhân tìm ra ý nghĩa riêng trong cuộc sống của mình. Frankl đã đưa ra một cái nhìn tổng quan về lý thuyết này trong cuốn sách “Đi tìm lẽ sống”.
Tính chất cốt lõi
Frankl tin rằng học thuyết và liệu pháp của ông dựa vào ba tính chất cốt lõi:
- Mỗi người luôn có một tâm tính lành mạnh.
- Tập trung vào khai sáng nguồn năng lượng bên trong ở những người xung quanh và hỗ trợ họ phát huy nguồn năng lượng ấy.
- Cuộc sống đem đến mục đích và ý nghĩa nhưng không phải lúc nào cũng tràn ngập viên mãn và hạnh phúc.
Phương pháp tìm sự ý nghĩa
Liệu pháp ý nghĩa cho rằng ý nghĩa của cuộc sống có thể được khám phá theo ba cách:
- Bằng cách tạo ra một thứ gì hoặc làm một việc gì đó.
- Bằng cách trải nghiệm một điều gì đó hoặc gặp gỡ một ai đó.
- Bằng thái độ khi đối diện với những khó khăn không thể tránh khỏi.
Một ví dụ điển hình là cuộc gặp mặt giữa Frankl và một bác sĩ đa khoa lớn tuổi đang phải vật lộn với trầm cảm sau sự ra đi của người vợ. Frankl giúp ông nhận ra rằng mục đích sống của ông lúc này chính là chịu những tổn thương thay vợ nếu ông là người ra đi trước.
Giả thiết cơ bản
Liệu pháp ý nghĩa bao gồm sáu giả thiết cơ bản:
- Thể xác, tâm trí và tinh thần: Con người là thực thể bao gồm thể xác (soma), tâm trí (psyche), và tinh thần (noos). Frankl chỉ ra rằng tinh thần mới thể hiện được bản chất của chúng ta, dù lý thuyết này không dựa trên tôn giáo hay thần học.
- Cuộc sống luôn có ý nghĩa trong mọi hoàn cảnh: Frankl tin vào ý nghĩa của cuộc sống trong bất kỳ hoàn cảnh nào, kể cả khi khốn cùng nhất.
- Con người có khát vọng ý nghĩa: Liệu pháp ý nghĩa chỉ ra rằng khát vọng tìm ra ý nghĩa của cuộc đời là nguồn động lực mạnh mẽ nhất.
- Tự do trong tìm kiếm ý nghĩa: Mỗi cá nhân có quyền tự do chọn lựa cách đạt được khát vọng khám phá lẽ sống.
- Khoảnh khắc ý nghĩa: Các quyết định trong cuộc sống phải đáp ứng các yêu cầu của đời sống theo những cách phù hợp với giá trị xã hội và lương tâm cá nhân.
- Mỗi cá nhân là duy nhất: Mỗi cá nhân là độc nhất vô nhị và không thể thay thế.
Ý nghĩa trong thực tiễn
Frankl tin rằng khổ đau có thể biến thành thành tựu và cơ hội để thay đổi bản thân theo hướng tích cực hơn. Liệu pháp này giúp sử dụng hiệu quả hơn nguồn năng lượng bên trong để chống chọi với nghịch cảnh. Frankl thường giải thích các khái niệm này thông qua trải nghiệm cá nhân trong các cuốn sách của mình.
Trong liệu pháp ý nghĩa, ba kỹ thuật được sử dụng:
- Tránh phản tỉnh: Giúp một người thôi tập trung vào bản thân và hướng sự chú ý vào người khác.
- Ý định nghịch lý: Làm cho một người mong muốn điều họ lo sợ xảy ra, giúp giảm nỗi sợ hãi.
- Đối thoại Socrates: Dẫn dắt người bệnh tự tìm ra ý nghĩa thật sự của những gì mình nói thông qua các câu hỏi của nhà trị liệu.
Sự phản biện
Frankl không tránh khỏi chỉ trích. Một số người cho rằng ông chỉ sử dụng trải nghiệm cá nhân ở trại tập trung để quảng bá liệu pháp này. Năm 1961, nhà tâm lý học Rollo May cho rằng liệu pháp ý nghĩa áp đặt các hướng giải quyết sẵn cho bệnh nhân, làm họ thụ động. Dù vậy, nhiều ý kiến cho rằng vấn đề này có thể là do cách Frankl thực hiện liệu pháp hơn là bản chất của liệu pháp ý nghĩa.
Dẫn chứng
Hơn 1700 bài báo về liệu pháp ý nghĩa đã được xuất bản. Một đánh giá có hệ thống vào năm 2016 phát hiện ra những mối tương quan và tác động của liệu pháp ý nghĩa trong nhiều trường hợp:
- Mối tương quan giữa sự tồn tại của ý nghĩa, tìm kiếm ý nghĩa, sự thỏa mãn và hạnh phúc trong cuộc sống.
- Người mắc rối loạn tâm lý khó tìm thấy ý nghĩa sống hơn người bình thường.
- Tìm kiếm ý nghĩa và sự tồn tại của ý nghĩa giúp tăng khả năng chống chọi.
- Mối tương quan giữa ý nghĩa sống và suy nghĩ tự sát của bệnh nhân ung thư.
- Hiệu quả của liệu pháp ý nghĩa trong điều trị trầm cảm ở trẻ em và hội chứng kiệt sức vì công việc.
Ứng dụng
Áp dụng liệu pháp ý nghĩa vào đời sống bao gồm các cách thức sau:
- Sáng tạo một thứ gì đó, như hoạt động nghệ thuật.
- Phát triển các mối quan hệ.
- Khám phá mục đích đằng sau những đau thương.
- Hiểu rằng cuộc sống vốn dĩ không công bằng.
- Tự do tìm kiếm ý nghĩa trong cuộc sống.
- Hướng sự tập trung vào những người xung quanh.
- Chấp nhận điều tồi tệ nhất để giảm bớt cảm giác nặng nề.
I am so very thankful for your time
Bạn có thể mua sách "Đi tìm lẽ sống" để trải nghiệm thêm góc nhìn của bản thân về nội dung của sách, và đây là Affiliate link.
(English: Man's Search For Meaning, Viktor Emil Frankl)